حقیقت های جالب و شنیدنی از عصر آهن

عصر آهن دوره ای از تاریخ است که دانش باستان شناسی بشر به گستردگی از آهن در جایگاه ماده ای برای ساخت ابزار و جنگ افزار بکار آمد. زمانش برای هر منطقه متفاوت است و آغازش در غرب آسیا و با ظهور شاهنشاهی هخامنشی به پایان رسید که آن را آغاز تاریخ بشر می پندارند. آهن در عصر سه گانه بعد از عصر برنز به حساب می آید.

آغاز آهن در قرن 12 قبل میلاد در خاور نزدیک باستان ،هندوستان باستان و یونان باستان می دانند.

و در اروپای  مرکزی در قرن 8 قبل از میلاد در اروپای شمالی در قرن6 قبل از میلاد گداختن آهن و آهنگری در 1200 قبل از میلاد در آفریقای باختری آغاز شد. در کرانه های مدیترانه با فتوحات امپراتوری روم در هندوستان با بودایی گری و جینیسم در چین با کنفوسیوس گرایی و در شمال اروپا با سده های میانی آغاز و در پایان قرن 8 میلادی به پایان رسید.

  پیشرفت های ابزار های فلزی در دامداری نیز موثر بود. باعث پیوند های بین جوامع کشاورزی و دامداری و پیشرفت نیروهای تولیدی گردید. این روند در دوران بعدی یعنی دوران مفرغ (حدود3000_1500 ق.م)ادامه داشت .دراین دوران مردم فلات ایران ذوب و ساختن ترکیبات مس و قلع را آموختند و ابزارهای مفرغی مانند داس و ابزارهای کاری ساختند.

در دوران بعدی (حدود 1500_550 ق.م) فلزاتی از جمله آهن، مفرغ، نقره و طلا مورد استفاده قرار می گرفت . در میان این فلزات مختلف فلز آهن برای اولین بار در این دوره ظهور کرد و به همین علت این دوران را عصرآهن می نامند. این ابزارهای جدید و مقاوم از آهن و نیز استفاده وسیع از حیوانات بارکش عوامل اصلی بهره وری کار بودند. گروهی از مردم مهارتهای خاصی در ساختن ابزار و وسایل آهنی کسب کردند و خود را معرفی کردند. به این ترتیب بود که صنعتگران حرفه ای از درون جوامع عصرآهن ظهور کردن.

عصر آهن به سه دوره تقسیم می شود:

– 1200 تا 1500 قبل میلاد(دوره I)

– 800 تا 1200 قبل میلاد(دوره II)

– 550 تا 800 قبل میلاد(دوره III)

کشفیات باستان شناسی

تکنولوژی فلزگری دوره I به شکل یک پیش درآمد بومی برای تولید صنعتی آهن، در دورۀ آهن II عمل می کند. با وجود اینکه پیشرفت فلزکاری در قرون II باز هم شاهد کمیاب بودن داده های مطمئن اشیاء آهنی هستیم. در عصر I وضعیت ایده آلی را برای شیوع نسبتاً سریع تکنولوژی آهن بعد از اقتباس اولیه آن داریم مانند اشیاء مارلیک از جمله تیغۀ آهنی یک خنجر با یک دسته مفرغی، یک سرنیزه و یک درفش. در دوره II حداقل در مراکز مهم شهری شرایط تولید آهن بطور مشخصی تغییر کرد و تولید انبوه آهن در همه جا گسترش یافت.

می توان به یکی از محوطه های مهم این دوران ایران یعنی تپه حسنلو اشاره کرد. اشیاء آهنی این تپه یکی از مهمترین مجموعه ها می باشد. بیش از دو هزار شی آهنی منحصر به فرد در جریان کاوش های این محل که بیشتر آنها مربوط به طبقۀ ویران شده در روی تپه مرتفع می باشد که آنها به 800ق.م می رسد. در قرن 9ق.م بتدریج آهن جانشین مفرغ شد و تنوع فراوان موارد استفاده از آهن نشان دهندۀ این موضوع است .مطالعاتی که برروی گونه های ابزاری صورت گرفته نشان می دهد که از آهن بیشتر برای ساخت سلاح ها و ابزارها استفاده کردند.

تولید آهن را در غرب ایران از طریق آثار مکشوفه از قبرستان های غرب لرستان میتوان بهد وضوح مشاهده کرد .در این قبرستان ها قبور عصر I واقعا فاقد اشیاء آهنی می باشند و در داخل قبور دوره II اشیاء آهنی مانند دستبند، خنجر و سرنیزه بدست می آید.در حالیکه در درون قبور عصر III انبوهی از اشیاء پیشرفته قرار دارد.

تپه ها

در تپه گیانI نیز حدود 23% اشیاء فلزی آهنی بودند و اشیاء آهنی آن بسیار کمیاب می باشند. در تپه باباجان ابزار لات متنوعی یافت شد که به نیمۀ اول قرن ق.م برمی‌گردد و شاهد حضور انبوه اشیاء آهنی می باشیم که شامل تیغه های خنجر،سرپیکان ها و سرنیزه می شوند.

درمعبد سرخ دم لرستان در داخل آثار متعلق به قرون 10_9ق.م اشیاء آهنی مکشوف چهار برابر می شوند.

می توان گفت ظهور اولین شکل های آهن گاهی اوقات به عنوان یک محصول فرعی کوره های مس و سرب مشاهده می‌شود. همچنین می توان به استفادۀ عمدی یا سهوی از اکسیدهای آهن اشاره کرد.

باید در نظر گرفت که استفاده از آهن در مراحل اولیه ظهور این فلز برای تزئین اشیاء مفرغی و ساخت اشیاء دو فلزی نشان دهندۀ ارتباط تنگاتنگ فلزگری مس _ آهن و فراهم کنندۀ زمینۀ مناسبی برای تولید انبوه اشیاء آهنی بوده است.

قرون تاریک یونانی

یونان در اواخر عصر برنز به قطب اصلی فعالیت و فرهنگ در دریای مدیترانه تبدیل شد. تمدن میسنی از نظر ثروت مادی از تجارت غنی بود. میسنی ها کاخ های بزرگ و جامعه ای با سلسله مراتب طبقاتی سخت می ساختند.

اما در حدود 1200 ق.م. یونان Mycenaean سقوط کرد. یونان وارد دوره ای از آشفتگی شد که گاهی اوقات آن را عصر تاریک یونان می نامند.

باستان شناسان بر این باورند که ممکن است یک دوره قحطی وجود داشت که در آن جمعیت یونان به طور چشمگیری در این زمان کم شد. شهرهای بزرگ (به استثنای آتن) متروکه شدند. با انشعاب جوامع شهری، مردم به سمت گروه‌های کوچکتر و دامداری که بر پرورش دام متمرکز بودند، حرکت کردند.

یونان میسنی جامعه‌ای باسواد بودند، اما یونانیان اوایل عصر هیچ سند مکتوبی از خود به جای نگذاشتند که باعث شد برخی از محققان بر این باورند که آنها بی‌سواد هستند. آثار یا ویرانه های کمی از این دوره که تقریباً 300 سال به طول انجامید، باقی مانده است.

در اواخر اقتصاد یونان بهبود یافت و یونان وارد دوره “کلاسیک” خود شد.

عصر آهن در ایران

ایرانیان امپراتوری خود را در زمانی تأسیس کردند که انسان ها فولادسازی را آموختند. سلاح‌های فولادی تیزتر و قوی‌تر از سلاح‌های برنزی یا سنگی قبلی بودند.

ایرانیان باستان نیز سوار بر اسب می جنگیدند. آنها اولین تمدنی بودند که سواره نظام زرهی را توسعه دادند که در آن اسب ها و سواران کاملاً با زره فولادی می‌پوشانند.

اولین امپراتوری ایران که توسط کوروش کبیر در حدود سال 550 قبل از میلاد تأسیس شد، به یکی از بزرگترین امپراتوری های تاریخ تبدیل شد که از بالکان اروپای شرقی تا دره سند در هند امتداد داشت.

اشیاء فلزی برای اولین‌بار در هزاره‌‌ی چهارم قبل از میلاد، میان یافته‌های باستان‌شناسی ظاهر شدند. اما فقط در اواسط هزاره‌ی دوم ق.م میلاد بود که هیتی ها در آسیای صغیر (ترکیه امروزی) موفق به تولید آهن از کانسنگ آن شدند. از این تاریخ تا اوایل هزاره‌ی اول ق.م، تولیدات آهنی، بیشتر در خدمت طبقه‌ی حاکم بود و از آن برای ساخت جنگ‌افزارها و تزئینات شخصی استفاده می‌شد. بنا بر این، در این دوره، تاثیر این تولید در ساختارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی، محدود بود.

در اواخر عصر II و در III، ساخته‌های آهنی به صورت عمده تولید شد و توسط طبقات و در بخش‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفت. بر پایه‌ی مطالعات انجام شده، آهنگران در این دوره، توان تولید این فل سخت و یا فولاد را داشتند.

توانمندی های ایرانیان

طی هزاران سال، مردمان ساکن در فلات ایران توانستند با فائق آمدن بر مشکلات درونی (شرایط اقلیمی) و بیرونی (اقوام مهاجم)، پایه‌ها و بسترهای فرهنگی منحصر به فرد ایرانی را بنا کنند. پیامد این تحولات، ظهور اولین امپراتوری جهان در فلات ایران بود که در سرنوشت تاریخی منطقه‌ی آسیای غربی، تاثیرات تعیین‌کننده‌ای داشته است.

استفاده از فلزات گوناگون در ابزارسازی، بزرگ‌ترین عامل پیشرفت روزافزون نیروهای تولیدی در جوامع پیش از تاریخ است. ابزارهای آهنی، حدود سیصد سال پیش از پیدایش اولیه‌ی آهن، در قرن 12 ق.م. به کار گرفتند.

با به کارگیری خیش‌هایی با تیغه‌ی آهنی، زمین‌های زراعی، گسترش پیدا کردند و در نتیجه، باعث تنوع محصولات بیشتر شد. ابزارهای جدید و مقاوم و نیز استفاده‌ی گسترده از حیوانات بارکش، از عوامل اصلی بهره‌وری کار در این عصر بودند.

عصر آهن در اروپا

زندگی در اروپای این عصر عمدتاً روستایی و کشاورزی بود. ابزار آهنی کار کشاورزی را آسان کرد.

سلت‌ها بیشتر در اروپا زندگی می کردند. سلت ها مجموعه ای از قبایل بودند که ریشه در اروپای مرکزی داشتند. آنها در جوامع یا قبیله های کوچک زندگی می کردند و زبان، اعتقادات مذهبی، سنت ها و فرهنگ مشابهی داشتند. اعتقاد بر این است که فرهنگ سلتیک در اوایل 1200 قبل از میلاد شروع به تکامل کرد.

سلت‌ها به سراسر اروپای غربی از جمله بریتانیا، ایرلند، فرانسه و اسپانیا مهاجرت کردند. میراث آنها در ایرلند و بریتانیای کبیر، جایی که آثار زبان و فرهنگ آنها هنوز هم برجسته است، همچنان برجسته است.

نوآوری های فنی

از نوآوری‌های فنی در عرصه‌ی استفاده از ورقه‌های فلزی، ساخت تیردان، سینه بندِ اسب و در نهایت، سپر و کلاهخود بوده است. به غیر از سپر فلزی، این گونه آثار از ساخته‌های فلزی، از بقایای عصر ⲒⲒ در شمال غرب ایران و محوطه‌های باستانی حسنلو شناسایی شد.

نوآوری‌ها فنیِ از این نظر اهمیت دارند که دوره‌ی زمانی ⲒⲒ، شاهد تحولات گسترده‌ی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بود. این دوران، مرحله‌ی آغازین جایگزینی کامل ابزارهای کشاورزی با آهن است.

آهن، یک فلز استراتژیک به شمار می‌رود و دولت‌های قدرتمند، از جمله امپراتوری آشور در بین‌النهرین، در صدد دستیابی هرچه بیشتر به این فلز بودند. بدون استفاده از این فلز، ارّابه‌های جنگیِ آن‌ها کاربرد موثری در حملاتِ ویرانگر به مناطق پیرامونی، از جمله شمال غرب ایران، نداشتند.

بنابراین، نوآوری‌های فنی در عرصه‌ی فلزکاریِ را می‌توان در ارتباط با نیازهای قدرت‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی منطقه، در نظر گرفت.