رمز و رازهای آیه إِنَّا لله وَ إِنَّا إِلَيهِ راجِعوُن
همه از خداییم و به خدا باز می‌گردیم
إِنَّا لله وَ إِنَّا إِلَيهِ راجِعوُن ما بسوی خدا برمی‌گردیم،(شنيد که شخصى گفت الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قالُوا إِنَّا لله وَ إِنَّا إِلَيهِ راجِعوُن) اميرالمؤمنين علي عليه‌السلام فرمود:
اين سخن ما که می‌گوييم «ما همه از آن خداييم» اقرارى است به بندگى، و اينکه مىگوييم «بازگشت ما به سوى او است» اعترافى است به نابودى خويش.(نهج‌البلاغه، حکمت 99)
هر انسانی دیر یا زود، اختیارا یا جبرا این نکته را که وجودش، مِلک او نیست، شهود می‌کند؛ لذا وجودش به مالک اصلی‌اش باز می‌گردد.
انا لله و انا الیه راجعون کدام آیه است و معنی آن چیست ؟
آیه «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون» (۱۵۶ بقره) در مرگ هر انسانی در زبان وابستگانش، جاری است. اما متأسفانه کمتر به معنای بلند عرفانی آن توجه می‌شود. «إِنَّا لِلَّهِ»؛ ما، مال خدائیم نه مال خودمان؛ یعنی أنانیتی که ما به خود نسبت می‌دهیم، حقیقتاً مال ما نیست؛ بلکه مالکش خدا است. زیرا ما عبدیم؛ و العبد و ما فی یده کان لمولاه؛ بنابراین هستی‌ای که ما به خود نسبت می‌دهیم. جمله «إِنَّا لِلَّهِ» به ما هشدار می‌دهد که این‌گونه مپندارید که این انتساب، حقیقی است؛. بلکه این انتساب، مجازی و عاریه‌ای است؛ و انتساب حقیقی از آن خدا است.
«وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون» ما بسوی خدا برمی‌گردیم، رجوع به خدا چه معنی دارد؟
چنانکه گفتیم انتساب هستی به ما عاریه‌ای است ولی ما از آن غفلت داریم لذا خیال می‌کنیم ما موجویتی داریم که مال خودمان است؛ یعنی ما خود را موجود دومی می‌پنداریم که نسبت به موجودیت خداوند، مباینت دارد؛ درک درست جمله «إِنَّا لِلَّهِ» برای ما روشن می‌کند که وجود دومی در کار نیست.
اگر این درک به حقیقت پیوست ، با رفع پندار دوگانگی، وجود منتسب به ما، به مالک اصلیش، یعنی به خدا باز می‌گردد؛ عیناً مثل ظرف عاریه‌ای است که انسان از دیگری گرفت و عاریه بودنش را فراموش کرد. و بعد متوجه شد که این ظرف مال دیگری است. لذا مالکیت پنداری از بین خواهد رفت و در نظر او ملک به مالکش برمی‌گردد. هر انسانی دیر یا زود، اختیارا یا جبرا این نکته را که وجودش، مِلک او نیست، شهود می‌کند؛ لذا وجودش به مالک اصلی‌اش باز می‌گردد.
البته رسیدن به این معنا در حد فهم و یافت علم حصولی چندان کار ساز نیست. بلکه باید او این معنا را شهود کند و به ادارک حضوری به این معنا برسد. یعنی انسان این موجود بالعرض و مجازی، باید مجازیت وجود خود و عاریه بودن أنانیت خود را شهود کند. از عوامل مؤثر در رسیدن به این شهود با اختیار، مسئله جهاد فی سبیل الله است. زیرا وقتی انسان آگاهانه جانش را در معرض تقدیم به خدا قرار می‌دهد؛ در باطن، خود را راضی به عبور از خود کرده است. و راضی می‌شود که انانیتش را رها کند؛ رسیدن به این اندازه از گذشت از خود، نقش بزرگی در شهود بی‌چیزی خود دارد. و شاید شهید سلیمانی (ره) به شهود از بی‌چیزی خود رسید که چنین عاشق شهادت بود؛
تفسیر دلپذیر إِنّا لِلّهِ و…
امام علی(علیه السلام) در این جمله پرمایه حکمت آمیز تفسیر جالبى براى جمله (إِنّا لِلّهِ وَإِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ)که از آیات قرآن مجید است دارد. آیه اى که مردم به هنگام گرفتار شدن در مصائب آن را براى تسلى خاطر بر زبان جارى مى کنند. هنگامى که آن حضرت شنید مردى مى گوید:إِنَّا لله وَ إِنَّا إِلَيهِ راجِعوُن فرمود:
اینکه مى گوییم «إنّا لله» اقرار بر این است که ما مملوک خدا هستیم و اینکه مى گوئیم «وَإنّا إلَیْهِ راجِعُونَ» اقرار بر این است. که همه سرانجام از دنیا مى رویم (و به آخرت مى پیوندیم); وَسَمِعَ رَجُلاً یَقُولُ:إِنَّا لله وَ إِنَّا إِلَيهِ راجِعوُن فَقَالَ(علیه السلام): إِنَّ قَوْلَنَا: (إِنّا لِلّهِ). إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْمُلْکِ; وَقَوْلَنَا: (وَإِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ) إِقْرَارٌ عَلَى أَنْفُسِنَا بِالْهُلْکِ).
تفسیر مفسران از نهج البلاغه
بعضى از مفسران نهج البلاغه بر این عقیده اند که نظر مبارک امام علی(علیه السلام)این است که جمله اول اشاره به توحید و جمله دوم اشاره به معاد است و به این ترتیب شهادت مجددى است بر اقرار به مبدأ و معاد.
ولى بعضى دیگر معتقدند این جمله که به هنگام بروز مصائب ذکر مى شود اشاره به این است که اگر خداوند جان کسى را گرفت. مِلک او بوده و همه از آنِ او و تحت فرمان او هستند. تا زمانى که مصلحت بداند زنده مى مانیم و هر زمان که مصلحت ببیند آنچه را که می‌دهد باز پس مى گیرد.
جمله دوم اشاره به این است که مرگ و فنا منحصر به عزیزى که از می‌میرد نیست. همه ما نیز در این راه گام گذاشتیم و در این مسیر گام بر مى داریم. و طبق ضرب المثل معروف عرب: «الْبَلَیَّةُ إذا عَمَّتْ طابَتْ; بلا هنگامى که فراگیر شود قابل تحمل خواهد بود» این بلا فراگیر است. جمع میان این دو تفسیر نیز مانعى ندارد. و چه زیباست که انسان، به هنگام رخ دادن حوادث ناگوار این جمله را با توجه به هر دو معنایى که ذکر شد بر زبان جارى کند. و حتى اگر فارسى زبان است اضافه نماید: «ما از آن خداییم و به سوى او باز مى گردیم». که به یقین مایه تسلى خاطر و مانع جزع و فزع و ناسپاسى است.
این جان عاریت که به حافظ سپرده دوست
روزی رخـش ببینم و تسلیـم وی کنـم
